Parlamentoda Malatya’nın Sesi: Vekillerin Faaliyetleri Üzerine Bir İnceleme
POLİTİKAİnönü Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nden Dr. Işıl Arpacı tarafından hazırlanan çalışmaya göre, Malatya, Cumhuriyet dönemi boyunca 93 farklı milletvekilini TBMM’ye gönderdi. 28 dönem boyunca toplam 202 vekille temsil edilen Malatya’nın, vekil seçimlerinde nüfusa bağlı değişimler yaşanırken, vekillerin parlamento faaliyetleri de partilere ve dönemlere göre büyük farklılıklar gösterdi. Çalışmada, CHP'nin Malatya’daki köklü varlığına ek olarak, Ak Parti ve ANAP gibi partilerin de iktidar ve hemşehrilik bağlarıyla öne çıktığı vurgulandı.
Malatya 1515 yılında Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra, sancak olarak, 1521 yılında Dulkadiriye (Maraş) eyaletine, 1777-1787 arasında Dakka (Suriye) eyaletine bağlanmıştır. 1831’de yapılan idari değişiklikle Malatya Liva olarak Maraş, 1847’de ise Harput eyaletine bağlanmış, 1867 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile kazaya dönüştürülerek Diyarbakır vilayetinin Mamuret-ül Aziz Sancağına bağlanmıştır. 1892 yılına gelindiğinde Malatya, Diyarbakır vilayetinden alınarak Mamuret-ül Aziz’e verilmiştir. 1924 yılına kadar Müstakil Mutasarrıflık olan Malatya, Cumhuriyetle birlikte il statüsü kazanmıştır (Malatya Valiliği, 2024).
Seçim çevrelerinin nüfus esasına düzenlenmeleri dolayısıyla vekil sayısında artış ve azalışlar olan Malatya, 1. Dönemden 28. Döneme kadar toplam 202 vekil ile seçmiştir. Ancak bazı vekillerin birden çok kere seçilmiş olmaları, bir başka ifadeyle farklı seçim dönemlerinde yeniden seçilmiş olmaları dolayısıyla Malatya’dan seçilmiş vekil sayısı toplam 93’tür. Bu çalışmada bu 93 milletvekilinin parlamento içi faaliyetlerinin nicel analizi yapılmıştır. Veri olarak TBMM arşiv istatistikleri kullanılmış, burada yer alan veriler yeniden sınıflandırlarak vekillerin performansları ölçülmüştür. Çalışmaya halihazırda görevine devam etmekte olan 28. Dönem vekillerinin faaliyetleri dahil edilmemiştir.
After entering Ottoman rule in 1515, Malatya was attached to the Dulkadiroğlu (Maraş) province in 1521 as a district, and between 1777-1787, it was connected to the Damascus (Syria) province. Following the administrative changes in 1831, Malatya was attached to Maraş as a Liva, and in 1847, it was connected to the Harput province. With the 1867 Provincial Regulation, it was transformed into a district and attached to the Mamuret-ül Aziz Sanjak of the Diyarbakır province. By 1892, Malatya was taken from the Diyarbakır province and given to Mamuret-ül Aziz. Until 1924, Malatya was an independent Mutasarrifate, gaining provincial status with the establishment of the Republic.
Due to the adjustments of electoral districts based on population, there have been increases and decreases in the number of deputies. From the 1st Term to the 28th Term, Malatya has elected a total of 202 deputies. However, since some deputies have been elected multiple times, the total number of deputies elected from Malatya is 93. This study provides a quantitative analysis of the parliamentary activities of these 93 deputies. Data from the TBMM archive statistics were used, and the information was reclassified to measure the performance of the deputies. The study does not include deputies from the 28th Term who are currently in office.
Temsil, politika üretim süreçlerinin “halka bağlı” olmasını ve halkın taleplerinin daha kapsamlı ve etkileşimli bir biçimde sisteme aktarılmasını sağlayan bir süreçtir (Orr ve McAteer, 2010: 133). Tarihsel gelişim içinde “temsil” ve temsil işlevinin yerine getirildiği yer olarak “parlamentolar”, ekonomik ve toplumsal değişim süreci içinde beliren ihtiyaçları karşılamak üzere geliştirilmiş kurumlar olarak belirir. İnsan nüfusunun yoğun olmadığı dönemlerde, belirli özelliklere sahip (cinsiyet, yas, irk, sosyal ve ekonomik konum vb.) toplum üyelerinin kendileri ile ilgili her karara oy vererek katıldığı, yani herkesin kendisini temsil ettiği doğrudan temsil artık mümkün olmadığından, temsil işlevi halkın aday olanlar arasından bazılarını seçmesi biçiminde gerçekleşmektedir (Örs, 2006:6-7). Ulusal egemenlik görüşünü yansıtan anlayışta temsilciler yetkilerini ülkenin bütününden almış sayılırlar (Karamustafaoğlu,1970).
MALATYA’NIN VEKİLLERİ
Seçim çevrelerinin nüfus esasına düzenlenmeleri dolayısıyla vekil sayısında artış ve azalışlar olan Malatya, 1. Dönemden 28. Döneme kadar toplam 202 vekil ile seçmiştir. Ancak bazı vekillerin birden çok kere seçilmiş olmaları, bir başka ifadeyle farklı seçim dönemlerinde yeniden seçilmiş olmaları dolayısıyla Malatya’dan seçilmiş vekil sayısı toplam 91’dir. Bu çalışmada bu 90 milletvekilinin parlamento içi faaliyetlerinin nicel analizi yapılmıştır. Veri olarak TBMM arşiv istatistikleri kullanılmış, burada yer alan veriler yeniden sınıflandırılarak vekillerin performansları ölçülmüştür. Çalışmaya halihazırda görevine devam etmekte olan 28. Dönem vekillerinin faaliyetleri dahil edilmemiştir.
Osmanlı döneminde kurulan 1. Meclisi Mebusan’a 3, 2.ve 3. Meclisi Mebusan’a 2 milletvekili gönderen Malatya, 23 Nisan 1920’de toplanan Millet Meclisi’ne 11 temsilci göndermiştir. 1. Dönemden başlayarak Malatya’nın TBMM’ye gönderdiği milletvekili sayıları aşağıda sunulmuştur:
Tablo 1: Malatya Milletvekillerinin Dönemlere Göre Sayısı
Dönem
M.vekili Sayısı
Dönem
M.vekili Sayısı
Dönem
M.vekili Sayısı
1.
11
10.
12
19.
6
2.
5
11.
9
20.
7
3.
6
12.
6
21.
7
4.
6
13.
6
22.
7
5.
9
14.
6
23.
7
6.
10
15.
6
24.
6
7.
11
16.
6
25.
6
8.
12
17.
6
26.
6
9.
11
18.
6
27.
6
Çalışmaya dahil edilen 90 milletvekilinin, seçilme tekrarları aşağıdaki gibidir:
Tablo 2: Malatya Milletvekillerinin Seçilme Tekrarı
Milletveklilleri
Seçilme Sayısı
Mahmud Nedim Bey (Mahmud Nedim Zabcı)
7
Abdülmuttalip Bey (Abdülmuttalip Öker)
5
Hilmi Bey (Mehmet Hilmi Oytaç) (Dr.)
5
İsmet İnönü (Mustafa İsmet İnönü)
5
Öznur Çalık
5
Veli Ağbaba
5
Bülent Tüfenkci
4
Metin Emiroğlu
4
Ahmet Fırat
3
Ahmet Karaaslan
3
Emrullah Barkan
3
Esat Doğan
3
M. Recai Kutan
3
Mehmet Delikaya
3
Mehmet Sadık Eti
3
Mihri Pektaş
3
Miraç Akdoğan
3
Mustafa Şahin
3
Oğuzhan Asiltürk
3
Mehmet Kartal
3
Ayhan Fırat
2
Cafer Özelçi (Dr.)
2
Ferit Mevlüt Aslanoğlu
2
Hakkı Gökçe
2
Hasan Reşit Bey (Reşit Ağar)
2
Hikmet Fırat
2
M. Mücahit Fındıklı
2
Mehmet Celal Fendoğlu
2
Mehmet Zeki Tulunay
2
Nasuhi Baydar
2
Nurettin Akyurt
2
Nurettin Yaşar
2
Nuri Ocakcıoğlu
2
Nüvit Yetkin
2
Ömer Faruk Öz
2
Talat Zengin
2
Tevfik Ünsalan
2
Yaşar Canbay
2
Yusuf Bozkurt Özal
2
Mehmet Şefik Tugay
2
Abdullah Köroğlu
1
Ahmet Çakır
1
Ahmet İlhami Kösem
1
Ahmet Münir Erkal
1
Ali Kırca
1
Ali Osman Başkurt
1
Atıf Esenbel
1
Basri Coşkun
1
Celal Ünver
1
Fahri Şahin
1
Fazıl Berki Bey (Fazıl Berki Tümtürk)
1
Fevzi Efendi (Mustafa Feyzi Bilgili)
1
Fikret Karabekmez
1
Galip Demirel
1
Gazi Barut (Mehmet Gazi Barut)
1
Hacı Bedir Ağa (Hacı Bedir Fırat)
1
Hacı Garib Ağa (Hacı Garip Taner)
1
Hakan Kahtalı
1
Halet Sağıroğlu
1
Halit Rıza Özkan
1
Hamit Fendoğlu
1
Hilmi Özbay
1
Hüseyin Avni Akşit
1
Hüseyin Cemal Akın
1
Hüseyin Deniz
1
İbrahim Aksoy
1
İbrahim Hikmet Fırat (Dr.)
1
İhsan Koca
1
İlhan Dinçel
1
İsmail Hakkı Şengüler
1
Kamil Kırıkoğlu
1
Kamil Sürenkök
1
Lütfi Bey (Lütfi Evliyaoğlu)
1
Lütfi Doğan
1
Mehmet Bülent Çaparoğlu
1
Mehmet Şahin
1
Mehmet Turhan Akyol
1
Muharrem Kılıç
1
Mustafa Kaftan
1
Mustafa Şentürk
1
Mustafa Yılmaz
1
Münir Doğan Ölmeztoprak
1
Namık Hakan Durhan
1
Sıtkı Bey (Hüseyin Sıtkı Gür)
1
Süleyman Efe
1
Süleyman Sarıbaş
1
Şaban Erik
1
Taha Özhan
1
Tevfik Ahmet Özal
1
Turan Fırat
1
Buna göre Malatya’dan bir milletvekilinin seçilme tekrarı bakımından ortalaması 1,8’dir. Milletvekillerinin 40’ı yani %44’ü ortalamanın üzerine çıkarken, %56’sı ortalamanın altında kalarak tek dönem milletvekilliği yapmıştır. Bunun dışında milletvekillerinin %22’si 2, %13’ü 3, %6’sı 5, %2’si 4, %1’i 7 dönem parlamentoda görev yapmıştır.
Milletvekillerinin partilere göre dağılımları ise şöyledir:
Tablo 3: Malatya Milletvekillerinin Partilere Göre Dağılımı
Parti
M.vekili sayısı
Yüzde
CHP
48
54
AK PARTİ
16
18
MİLLİ GÖRÜŞ
5
6
ANAP
9
10
AP
2
2
BĞSIZ
1
1
TİP
1
1
MHP
3
3
HP
2
2
SHP
2
2
YTP
1
1
TOPLAM
90
100
Buna göre; Malatya milletvekillerinin ağırlıklı olarak CHP’den seçildiği, CHP’yi Ak Parti ve ANAP’in takip ettiği görülmektedir. CHP ve ANAP’ın Malatya’daki başarısı, İsmet İnönü ve Turgut Özal’ın Malatyalı olması ile ilişkilendirilebilir. Benzer biçimde Milli Görüş Partileri (MSP, RP, FP) yöneticilerinden Oğuzhan Asiltürk ve Recai Kutan’ın da Malatyalı olması, Milli Görüş partilerini öne çıkarmıştır. Dağılımın en dikkat çekici tarafı, Malatya’dan seçilmiş bağımsız milletvekili sayısının 1 olmasıdır. Bu 1 bağımsız milletvekili de Turgut Özal’ın oğlu Ahmet Özal’dır.
TBMM kayıtlarında, milletvekillerinin parlamento çalışmaları esnasında katılabildikleri 30 farklı faaliyet olduğu görülmektedir. Bu faaliyetler, tabloda gösterim kolaylığı sağlaması açısından kodlanmış ve aşağıda sunulmuştur:
Tablo 4: Parlamento Faaliyetleri ve Kodları
KOD
FAALİYET
A
Söz alma
B
Takrirler (önergeler)
C
Açıklamalar
D
Üyelerle ilgili işler
E
Yazılı soru önergeleri ve bunlara verilen cevaplar
F
Önerge
G
Gündem dışı konuşmalar
H
Meclis araştırması önergeleri
I
Meclis soruşturması önergeleri
J
Sözlü soru önergeleri ve bunlara verilen cevaplar
K
Yazılı soruya çevrilen sözlü soru önergeler
L
Teklif
M
Açıklamalar ve sataşmalara ilişkin konuşmalar
N
Denetim
O
Meclis araştırması önergeleri
P
Sataşmalara ilişkin konuşmalar
R
Tahriri sualler ve bunlara verilen cevaplar
S
Şifahi sualler ve bunlara verilen cevaplar
T
Beyanat ve nutuklar
U
Cumhurbaşkanı seçimi
V
Demeçler ve söylevler
Y
Genel görüşme önergeleri
Z
Hükümet programının okunması
AA
İstizah takrirleri
BB
Söylevler
CC
Söylevler ve demeçler
DD
Sualler istizahlar ve bunlara verilen cevaplar
EE
Komisyonlar
FF
Geçen tutanak hakkında konuşmalar
GG
İstifalar
Tablo 5: Malatya Milletvekillerinin Parlamento Faaliyetleri
Milletvekilleri
TOP
A
B
C
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
R
S
T
U
V
Y
Z
AA
BB
CC
DD
EE
FF
GG
Fcv Mxci..Aslanoğlu
598
415
23
26
35
59
14
3
7
11
3
V.Ağbaba
510
271
53
7
10
1
53
3
67
42
1
2
İ. İnönü
233
182
4
6
7
5
1
10
1
8
1
2
2
4
M.C.Fendoğlu
203
67
2
3
A.Fırat
177
104
6
15
3
3
22
22
R.Ağar
164
153
1
7
1
1
1
S. Sarıbaş
158
109
6
5
3
31
4
M.Kılıç
147
88
3
5
9
14
26
Ö.Çalık
117
72
21
16
1
1
2
2
2
O.Asiltürk
110
68
8
16
3
10
N. Yetkin
106
78
10
12
3
1
2
L.Evliyaoğlu
96
90
2
3
1
Y.B. Özal
84
70
3
4
1
3
Ö. F.Öz
65
44
8
13
N.Ocakcıoğlu
62
60
2
M.Emiroğlu
60
57
3
M.F.Bilgili
50
44
3
3
H. Fırat
46
46
M. R.Kutan
44
32
3
2
4
1
1
A.Karaaslan
36
36
M.Kaftan
36
23
12
1
A.M.Erkal
33
22
4
4
2
H. Gökçe
32
29
3
M.Yılmaz
32
25
2
1
4
A. Öker
29
28
1
B.Tüfenkci
29
23
2
4
Ş. Erik
29
25
2
2
M.N.Zabcı
28
5
11
3
9
H. S. Gür
28
17
6
2
2
1
M. G. Barut
27
10
1
3
12
M. M.Fındıklı
25
20
1
1
2
1
M.Akdoğan
23
11
1
4
1
5
Y.Canbay
23
17
3
1
N. Yaşar
22
15
2
5
M. S. Eti
21
18
2
1
N.Akyurt
20
20
M. Şahin
18
16
2
T. Ünsalan
18
16
2
M. Delikaya
17
10
2
1
4
İ.H. Fırat
16
16
A. Fırat
15
10
4
M.Kartal
15
9
5
1
C. Özelçi
14
10
1
2
1
G.Demirel
14
12
1
1
M.Z.Tulunay
14
14
H. Deniz
13
6
1
6
İ. Aksoy
12
4
2
1
2
2
N. H.Durhan
12
8
2
1
M.H.Oytaç
10
4
5
1
F.Karabekmez
9
8
1
K.Kırıkoğlu
9
8
1
M. Ş. Tugay
9
8
1
M D Ölmeztoprak
8
3
1
T. Özhan
8
6
2
A. Çakır
7
6
1
B. Coşkun
7
6
İ. Koca
7
7
A.O.Başkurt
6
2
1
L. Doğan
6
6
M. Şahin
6
4
1
1
E.Barkan
5
4
1
M.BÇaparoğlu
5
3
1
1
M.Şentürk
5
4
1
A.Esenbel
4
4
H. R. Özkan
4
1
3
H.Fendoğlu
4
4
H.C. Akın
4
4
M.T.Akyol
4
4
ÖLK
3
3
E.Doğan
3
2
F.Şahin
3
1
1
H. Kahtalı
3
3
H.A. Akşit
3
2
1
İ.H. Şengüler
3
3
M. Pektaş
3
2
N. Baydar
3
3
A.Köroğlu
2
2
A. İ. Kösem
2
2
C.Ünver
2
1
1
H.B.Fırat
2
2
H G Taner
2
1
1
HSağıroğlu
2
2
K Sürenkök
2
2
S Efe
2
2
T Zengin
2
2
T Fırat
2
2
F B Tümtürk
1
1
H Özbay
1
1
İ Dinçel
1
1
T A Özal
1
1
Malatya milletvekilleri faaliyetleri bakımından değerlendirildiğinde, en çok katılım gösterilen faaliyetin söz alma, gündem dışı konuşma ve açıklama olduğu ortaya çıkmaktadır. En aktif olarak parlamento faaliyetlerine katılmış olan ilk olan 10 milletvekilinin; Mevlüt Aslanoğlu, Veli Ağbaba, İsmet İnönü, M. Cemal Fendoğlu, Ayhan Fırat, Reşit Ağar, Süleyman Sarıbaş, Muharrem Kılıç, Öznur Çalık ve Oğuzhan Asiltürk olduğu görülmektedir. Tekrar seçilme ile faaliyetlere katılma açısından anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. Örneğin 1 dönem milletvekilliği yapmış olan Süleyman Sarıbaş, 5 dönem milletvekili olan Öznur Çalık’dan daha fazla parlamento faaliyetine katılmıştır. Ya da Malatya adına 2, toplamda 3 dönem milletvekilliği yapan Mevlüt Aslanoğlu, 5 dönemdir milletvekilli olan Veli Ağbaba’dan daha aktiftir. Burada dikkat çekici olan nokta, milletvekillerinin partileri bakımından değerlendirildiğinde ortaya çıkmaktadır. İlk 3 sırada CHP vekilleri bulunmakta, ilk 10 içinde ise toplam 5 CHP’li vekil yer almaktadır. CHP’li vekilleri 2 milletvekili ile Ak Partili vekiller izlemektedir. Ancak bireysel faaliyetleri bakımından her iki Ak Parti milletvekili, MHP’li Celal Fendoğlu ve HP vekili Ayhan Fırat’ın gerisinde kalmaktadır. Tablonun en dikkat çekici tarafı ise tek bağımsız milletvekili olan Ahmet Özal’ın yasama dönemi boyunca sadece 1 meclis araştırması önergesine imza vermiş olması, bunun dışında hiçbir parlamento faaliyetine katılmamış olmasıdır. Özal gibi CHP vekilleri Hilmi Özbay ve Berki Tümtürk ile HP vekili İlhan Dinçel Görev süreleri boyunca kürsüde 1 kez konuşmuşlardır.
DEĞERLENDİRME
Malatya milletvekillerinin analiz edildiği bu çalışmada ilk olarak; milletvekillerinin %56 oranında yenilendiği görülmektedir. Bir başka ifadeyle milletvekillerinin %44’ü yeniden seçilebilmiştir. Bu durum hem milletvekili adaylarının belirlenmesinde hem de seçilmesinde konjonktürün ve değişen beklentilerin siyasal sisteme aktarılabildiğini göstermektedir. İkinci olarak sayısal bakımdan CHP’li vekillerin çoğunlukta olduğu görülür. İlk bakışta bu çoğunluk, Malatya’nın siyasal tercihinin CHP’den yana olduğunun bir göstergesi olarak düşünülebilirse de, çalışmanın ortaya koyduğu veriler, bu tespiti geçersiz kılmaktadır. Zira Malatya’da Ak Parti, ANAP ve Milli Görüş Partileri de hatırı sayılır sayıda milletvekili çıkarmıştır. İnönü döneminde CHP’nin, Özal döneminde ANAP’ın, Recai Kutan ve Oğuzhan Asiltürk döneminde Milli Görüş partilerinin Malatya’da yakaladığı başarı doğrudan hemşehrilik ilişkisi ile açıklanabilir. Ancak burada eklenmesi gereken bir diğer nokta aynı zamanda bu partilerin ya siyasal iktidarın eşiğinde ya da sahibi olmalarıdır. Kabaca bir genelleme ile Malatya seçmeninin milletvekili tercihi yaparken, ideoloji yerine hemşehrilik bağını ve iktidara yakınlığı öne çıkardığı kabul edilebilir. Bu çıkarımın en önemli destekleyicisi ise Malatya’dan seçilmiş tek bağımsız milletvekilinin Ahmet Özal olmasıdır. Çalışmanın bir diğer önemli bulgusu, Malatya sosyolojisinin ataerkil yapısının siyasete de aktarılmış olduğudur. 28. Dönem de dahil edildiğinde Malatya’dan seçilen kadın milletvekili sayısı sadece 3’tür. Malatya milletvekilleri faaliyetleri bakımından değerlendirildiğinde, görev yapma süreleri ile parlamento faaliyetleri arasında anlamlı bir ilişki kurulamamaktadır. Ancak parti ilişkisi bakımından muhalefet partilerinin vekillerinin parlamentoda çok daha aktif olduğu görülmektedir.
KAYNAKÇA
Karamustafaoğlu, T., Seçme Hakkının Demokratik İlkeleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Yayın No: 262, Ankara, 1970, S. XVI.
Orr, K. ve McAteer, M. (2010). “The Modernisation of Local Decision Making: Public Participation and Scottish Local Government”, Local Government Studies, Sayı: 30, Cilt: 2, ss. 131-155.
Örs, B. (2006). Siyasal temsil. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (35), 1-22.
İlginizi Çekebilir