Bir İsim, Bin Yıl: Malatya’nın Adının İzinde 5. Bölüm: Aspuzu’dan Yukarıya — Malatya’nın Şehir Yeri Nasıl Değişti?

AŞAĞI ŞEHİR’İN DURAĞANLIĞINDAN ASPUZU’NUN CANLILIĞINA

Bugünkü Malatya, tarihî merkezinden yani Battalgazi’den yaklaşık 20 kilometre yukarıda. Oysa Malatya binlerce yıl boyunca Arslantepe’ye, Melitene’ye, Aşağı Şehir’e yani Eski Malatya’ya kuruluydu.

Peki ne oldu da şehir yer değiştirdi? Bu göç, sadece fiziki değil; sosyolojik, askerî ve ekonomik bir yön değişimiydi.

1838: BİR OCAK YERİ DEĞİŞTİREN TARİH

Malatya’nın merkezinin Aspuzu’ya taşınmasının dönüm noktası, 1838 yılıdır. Osmanlı ordusu, o yıl bölgede konuşlandı. Yaz mevsimiydi ve ordu, Aşağı Şehir’in boğucu havasından uzaklaşmak için yukarı bağlara, yani Aspuzu’ya çıktı.

Aspuzu, Malatyalıların yazlık bölgesi, serin sığınağıydı. Ama bu geçici konuşlanma, zamanla kalıcı bir yerleşime dönüştü. Zira Aspuzu yalnızca havasıyla değil, coğrafi konumuyla, tarım elverişliliğiyle, yeni yolların kesişiminde oluşuyla da avantajlıydı.

YENİ BİR MERKEZ, YENİ BİR KİMLİK

Osmanlı ordusunun gelişiyle birlikte;
    •    Hükümet konağı,
    •    Kışla,
    •    Kadılık,
    •    Pazar yeri,
    •    Konaklar
Aspuzu çevresine taşındı.

Halk da, tıpkı devlet gibi yukarıya göç etti. Böylece bugünkü Malatya şehri, eski bağlık alanlar üzerine kurulan yeni bir merkez hâline geldi.

Aşağı Şehir, yani Eski Malatya, zamanla yalnızca bir tarih sayfasına dönüştü. Günümüzde “Battalgazi” olarak bilinse de, yerli halkın dilinde hep “Aşağı Şeher” olarak kaldı.

ASPUSU NEDİR, NE DEMEKTİR?

“Aspuzu” ismi, Farsça kökenlidir ve “serin su”, “serinlik veren yer” anlamına gelir. Bu da buranın neden yazlık olarak tercih edildiğini gösterir.

Ancak kaderin cilvesi şu ki, Malatya’nın yazlığı, zamanla merkezine dönüşmüş, şehir, bağdan doğmuştur. Böylece Malatya, sadece tarihî kimliğini değil, coğrafî istikametini de değiştirmiştir.

MALATYA’NIN İKİ YÜZÜ

Bugünkü Malatya, planlı, geniş caddeleriyle modern bir şehir izlenimi verir. Fakat tarihî kökü, bağrından değil, çevresinden yükselmiştir. Şehir, bu anlamda çift kimliklidir:
    •    Biri tarihle yoğrulmuş Aşağı Şehir,
    •    Diğeri modernleşme ile yoğrulmuş Yukarı Malatya.

Bu iki yüz, Malatya’nın geçmişle bugün arasında salınan, yaşayan ruhudur.

Bir Sonraki Bölümde (Final):

İsim Değişmedi, Ruhu Değişti — Malatya’nın Hafızası
Bin yıllar boyu aynı ismi taşıyan nadir şehirlerden biri… Peki Malatya adını koruyabildiği kadar, kimliğini de koruyabildi mi?

***

İlgili Bölümler: 

Bir İsim, Bin Yıl: Malatya’nın Adının İzinde / 1. Bölüm: Melid’den Malatya’ya — İsmimizin Kökeni

 https://www.malatyatime.com/haber/bir-isim-bin-yil-malatyanin-adinin-izinde-1-bolum-melidden-malatyaya-ismimizin-kokeni-106848

**

Bir İsim, Bin Yıl: Malatya’nın Adının İzinde / 2. Bölüm: Arslantepe’den Medeniyet Doğar

 https://www.malatyatime.com/haber/bir-isim-bin-yil-malatyanin-adinin-izinde-2-bolum-arslantepeden-medeniyet-dogar-106868

**

Bir İsim, Bin Yıl: Malatya’nın Adının İzinde / 3. Bölüm: Melitene’den Malatiyye’ye — Roma’dan Abbâsî’ye Bir Geçiş

 https://www.malatyatime.com/haber/bir-isim-bin-yil-malatyanin-adinin-izinde-3-bolum-meliteneden-malatiyyeye-romadan-abbasiye-bir-gecis-106903

**

Bir İsim, Bin Yıl: Malatya’nın Adının İzinde / 4. Bölüm: Malatya’nın Türklerle Tanışması — Danişmentlilerden Selçuklulara Bir Türk Şehri

https://www.malatyatime.com/haber/bir-isim-bin-yil-malatyanin-adinin-izinde-4-bolum-malatyanin-turklerle-tanismasi-danismentlilerden-selcuklulara-bir-turk-sehri-106917