Parlamentoda Malatya’nın Sesi: Vekillerin Faaliyetleri Üzerine Bir İnceleme

Malatya 1515 yılında Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra, sancak olarak, 1521 yılında Dulkadiriye (Maraş) eyaletine, 1777-1787 arasında Dakka (Suriye) eyaletine bağlanmıştır. 1831’de yapılan idari değişiklikle  Malatya Liva olarak Maraş, 1847’de ise Harput eyaletine bağlanmış, 1867 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile kazaya dönüştürülerek Diyarbakır vilayetinin Mamuret-ül Aziz Sancağına bağlanmıştır. 1892 yılına gelindiğinde Malatya, Diyarbakır vilayetinden alınarak Mamuret-ül Aziz’e verilmiştir. 1924 yılına kadar Müstakil Mutasarrıflık olan Malatya, Cumhuriyetle birlikte il statüsü kazanmıştır (Malatya Valiliği, 2024).

Seçim çevrelerinin nüfus esasına düzenlenmeleri dolayısıyla vekil sayısında artış ve azalışlar olan Malatya, 1. Dönemden 28. Döneme kadar toplam 202 vekil ile seçmiştir. Ancak bazı vekillerin birden çok kere seçilmiş olmaları, bir başka ifadeyle farklı seçim dönemlerinde yeniden seçilmiş olmaları dolayısıyla Malatya’dan seçilmiş vekil sayısı toplam 93’tür. Bu çalışmada bu 93 milletvekilinin parlamento içi faaliyetlerinin nicel analizi yapılmıştır. Veri olarak TBMM arşiv istatistikleri kullanılmış, burada yer alan veriler yeniden sınıflandırlarak vekillerin performansları ölçülmüştür. Çalışmaya halihazırda görevine devam etmekte olan 28. Dönem vekillerinin faaliyetleri dahil edilmemiştir.

After entering Ottoman rule in 1515, Malatya was attached to the Dulkadiroğlu (Maraş) province in 1521 as a district, and between 1777-1787, it was connected to the Damascus (Syria) province. Following the administrative changes in 1831, Malatya was attached to Maraş as a Liva, and in 1847, it was connected to the Harput province. With the 1867 Provincial Regulation, it was transformed into a district and attached to the Mamuret-ül Aziz Sanjak of the Diyarbakır province. By 1892, Malatya was taken from the Diyarbakır province and given to Mamuret-ül Aziz. Until 1924, Malatya was an independent Mutasarrifate, gaining provincial status with the establishment of the Republic.

Due to the adjustments of electoral districts based on population, there have been increases and decreases in the number of deputies. From the 1st Term to the 28th Term, Malatya has elected a total of 202 deputies. However, since some deputies have been elected multiple times, the total number of deputies elected from Malatya is 93. This study provides a quantitative analysis of the parliamentary activities of these 93 deputies. Data from the TBMM archive statistics were used, and the information was reclassified to measure the performance of the deputies. The study does not include deputies from the 28th Term who are currently in office.

Temsil, politika üretim süreçlerinin “halka bağlı” olmasını ve halkın taleplerinin daha kapsamlı ve etkileşimli bir biçimde sisteme aktarılmasını sağlayan bir süreçtir (Orr ve McAteer, 2010: 133). Tarihsel gelişim içinde “temsil” ve temsil işlevinin yerine getirildiği yer olarak “parlamentolar”, ekonomik ve toplumsal değişim süreci içinde beliren ihtiyaçları karşılamak üzere geliştirilmiş kurumlar olarak belirir. İnsan nüfusunun yoğun olmadığı dönemlerde, belirli özelliklere sahip (cinsiyet, yas, irk, sosyal ve ekonomik konum vb.) toplum üyelerinin kendileri ile ilgili her karara oy vererek katıldığı, yani herkesin kendisini temsil ettiği doğrudan temsil artık mümkün olmadığından, temsil işlevi halkın aday olanlar arasından bazılarını seçmesi biçiminde gerçekleşmektedir (Örs, 2006:6-7). Ulusal egemenlik görüşünü yansıtan anlayışta temsilciler yetkilerini ülkenin bütününden almış sayılırlar (Karamustafaoğlu,1970).

MALATYA’NIN VEKİLLERİ

Seçim çevrelerinin nüfus esasına düzenlenmeleri dolayısıyla vekil sayısında artış ve azalışlar olan Malatya, 1. Dönemden 28. Döneme kadar toplam 202 vekil ile seçmiştir. Ancak bazı vekillerin birden çok kere seçilmiş olmaları, bir başka ifadeyle farklı seçim dönemlerinde yeniden seçilmiş olmaları dolayısıyla Malatya’dan seçilmiş vekil sayısı toplam 91’dir. Bu çalışmada bu 90 milletvekilinin parlamento içi faaliyetlerinin nicel analizi yapılmıştır. Veri olarak TBMM arşiv istatistikleri kullanılmış, burada yer alan veriler yeniden sınıflandırılarak vekillerin performansları ölçülmüştür. Çalışmaya halihazırda görevine devam etmekte olan 28. Dönem vekillerinin faaliyetleri dahil edilmemiştir.

Osmanlı döneminde kurulan 1. Meclisi Mebusan’a 3, 2.ve 3. Meclisi Mebusan’a 2 milletvekili gönderen Malatya, 23 Nisan 1920’de toplanan Millet Meclisi’ne 11 temsilci göndermiştir. 1. Dönemden başlayarak Malatya’nın TBMM’ye gönderdiği milletvekili sayıları aşağıda sunulmuştur:

Tablo 1: Malatya Milletvekillerinin Dönemlere Göre Sayısı

Çalışmaya dahil edilen 90 milletvekilinin, seçilme tekrarları aşağıdaki gibidir:

Tablo 2: Malatya Milletvekillerinin Seçilme Tekrarı

Buna göre Malatya’dan bir milletvekilinin seçilme tekrarı bakımından ortalaması 1,8’dir. Milletvekillerinin 40’ı yani %44’ü ortalamanın üzerine çıkarken, %56’sı ortalamanın altında kalarak tek dönem milletvekilliği yapmıştır. Bunun dışında milletvekillerinin %22’si 2, %13’ü 3, %6’sı 5, %2’si 4, %1’i 7 dönem parlamentoda görev yapmıştır.

Milletvekillerinin partilere göre dağılımları ise şöyledir:

Tablo 3: Malatya Milletvekillerinin Partilere Göre Dağılımı

Buna göre; Malatya milletvekillerinin ağırlıklı olarak CHP’den seçildiği, CHP’yi Ak Parti ve ANAP’in takip ettiği görülmektedir. CHP ve ANAP’ın Malatya’daki başarısı, İsmet İnönü ve Turgut Özal’ın Malatyalı olması ile ilişkilendirilebilir. Benzer biçimde Milli Görüş Partileri (MSP, RP, FP) yöneticilerinden Oğuzhan Asiltürk ve Recai Kutan’ın da Malatyalı olması, Milli Görüş partilerini öne çıkarmıştır. Dağılımın en dikkat çekici tarafı, Malatya’dan seçilmiş bağımsız milletvekili sayısının 1 olmasıdır. Bu 1 bağımsız milletvekili de Turgut Özal’ın oğlu Ahmet Özal’dır.

TBMM kayıtlarında, milletvekillerinin parlamento çalışmaları esnasında katılabildikleri 30 farklı faaliyet olduğu görülmektedir. Bu faaliyetler, tabloda gösterim kolaylığı sağlaması açısından kodlanmış ve aşağıda sunulmuştur:

Tablo 4: Parlamento Faaliyetleri ve Kodları