Toplumsal Nezaket

Dün otobüste şöyle bir olaya tanıklık ettim. Otobüse bindiğimiz ilk andan itibaren 50-60 yaş aralığında olduğunu tahmin ettiğim bir kadın, telefonla konuşmaya başladı. Ama nasıl bir konuşmak. O kadar yüksek sesle konuşuyor ki; otobüsün bir ucundan diğer ucuna herkes konuştuklarını net bir şekilde duyuyor ve anlıyor. Bizde 'istemeden kulak misafiri olduk' olduk tabi. Teyzemizin ciddi bir sorunu var ve biriyle konuşuyor, onu kapatıyor, diğeri arıyor, aynı derdini ona anlatıyor. Bu şekilde 4 veya 5 kişiyle konuştuktan sonra (tahmini yolculuğun 20. dakikasındayız) bir kere daha çaldı telefon ve hanımefendi henüz alo demişken otobüsten bir ses yükseldi:

Hanımefendi yeter artık!

Bir sessizlik… 

Sonra teyzemiz de ‘benim tek derdim siz değilsiniz’ diye yüksek bir tondan karşılık verince otobüsün farklı yerlerinden sesler yükselmeye başladı. Kimisi saygı sınırlarını aşarken kimisi gayet haklı tepkiler verdi. Bu arada teyzemiz telefonu kapattı neyse ki. 

Önce size sormak istiyorum. Siz bu tarz durumlarda nasıl tepki veriyorsunuz? 

Ben susmayı tercih ettim. Benden yaşça büyük, otobüste bu şekilde konuşmaması gerektiği bilincine sahip olmadığı için, sergilemiş olduğu bir davranış olarak yorumladım, bu sebeple rahatsız olmadım. Fakat orada tepki gösteren insanları da yadırgamadım. Tam iş çıkışı saati, trafik tıkalı, otobüs iğne atsanız yere düşmez şekilde dolu, bir kişi oradan yüksek bir ses tonuyla aynı olayı defalarca kez anlatıyor, uyarı yapılmasa anlatmaya devam edecek. 

Psikolojide, Akılcı Duygusal Davranışçı Terapi (ADDT) vardır. Kurama göre, duygularımızın esas olarak inançlarımız, değerlendirmelerimiz, yargılarımız, yorumlarımız ve olaylara tepkilerimizden kaynaklandığını savunur. Yukarıda bahsettiğimiz durumu bu kurama göre değerlendirecek olursak; ben o hanımefendinin insanları bilerek rahatsız etmediğini bunun farkında bile olmadığını düşündüğüm için rahatsız olmadım ve tepki göstermedim. Fakat aşırı tepki gösteren kişiler, hanımefendinin orada bulunan bireyleri umursamadığını düşünerek kızdılar ve hâlâ kendisini haklı görmesi göstermeye çalışması karşısında dayanamayıp kırıcı ve rencide edici sözler söylediler. Öyle durumlar vardır ki; haklı haksız değerlendirmesi yapamazsınız ya tam olarak öyle bir durum sanırım. Fakat burada bir kavramı sizinle konuşmak istiyorum.

Toplumsal Nezaket

Nezaket kurallarının ana teması, insanların birbirleriyle olan ilişkileridir. Bu kapsamda ilk olarak iletişimi konuşmalıyız sanırım. İletişim nasıl başlarsa nezaket kuralları sözlü ve davranışsal olarak buna göre uygulanıyor veya saf dışı kalıyor. Yukarıda bahsettiğim örneği bu kavrama göre konuşalım. Evet, ortada bir nezaketsizlik var, fakat bir nezaketsizliği dile getirmenin yolu nezaketsiz bir tavırla olmamalı, diye düşünüyorum. Toplum içinde insanları rahatsız eden birini yine o insanları rahatsız ederek uyarmak son derece abesle iştigal bir durum. Özellikle bu tarz durumlarda duygularımızı değil mantığımızı konuşturmalıyız. Zira telefonla konuşan hanımefendi de kendisine ağır gelen bir duygudan dolayı orada bulunan insanları rahatsız ediyordu, ona tepki gösterenler de bu durumun onlarda oluşturduğu duygu sebebiyle aynı şekilde insanları rahatsız etmiş oldu. 

Toplumsal nezaketin bir diğer ana taşı: Saygı. Toplumumuzda sadece küçüklerin büyüklere karşı göstermesi gereken bir tutum olduğu algısı bu kavramın içinin boşalmasına sebep olmuştur. Yeni doğan bir bebeğe dahi saygı gösterilmeli desem birçok kişi ‘o kadarda değil’ diyecektir. Yeni doğan bebeğe, 5 yaşındaki çocuğa, 15 yaşındaki ergene, 30 yaşındaki yetişkine ve 80 yaşındaki yaşlı bireye… Tüm bu yaş grupları karşılıklı olarak birbirine saygı duymadığı müddetçe, birbirini ciddiye almadığı müddetçe ve farklılıklarına anlayışla yaklaşamadığı takdirde görüyoruz ki birini saygılı olmaya davet etmenin yolu farklı bir saygısız tavırla oluyor.

Toplumsal Nezaketin birçok alt başlığı bulunmaktadır. Yazımızda yer verdiğimiz kavramlardan başlayarak diğerlerini de hayatımıza katarsak; ancak o zaman sağlıklı bir toplum hayalimize kavuşabiliriz.